http://www.radio-thiva.gr
Τα χρόνια που στη Θήβα ζούσαν οι γενναίοι στρατηγοί του θηβαϊκού μεγαλείου Επαμεινώνδας και Πελοπίδας, κείνα τα χρόνια μαζί τους ήταν κι ένας άλλος σπουδαίος στρατιωτικός άνδρας ο Γοργίδας.
Αυτός λένε, κατά τον Πλούταρχο, πως το έτος 379 π. Χ. ήταν ο πρώτος που συγκρότησε τον Ιερό Λόχο, τότε που η Θήβα αποτίναξε τη σπαρτιατική κυριαρχία. Το δημιούργημα αυτό ήταν μια από τις κορυφαίες πολεμικές μονάδες που έδρασαν στην Αρχαία Ελλάδα, αλλά ο εμπνευστής του έμεινε στην αφάνεια. Αποτελούνταν από 300 τον αριθμό εξέχοντες νέους, που διακρίνονταν στα αθλητικά και ιδίως στην πάλη. Προέρχονταν όλοι από αριστοκρατικές οικογένειες, ήταν διαλεγμένοι και απάρτιζαν 150 ζευγάρια. Μεταξύ τους συνδέονταν με στενούς δεσμούς φιλίας και υποσχέσεις αμοιβαίας αφοσίωσης μέχρι το θάνατο. Αυτά ήταν τα μυστικά όπλα αυτού του σώματος για να κρατούν τις γραμμές τους αδιάσπαστες και πράγματι ποτέ και κανένας δεν εγκατέλειψε το φίλο και τη μάχη. Με τον όρκο τους να αγωνιστούν για τους υψηλούς στόχους της πατρίδας, χρησίμευαν ως παράδειγμα ανδρείας και πειθαρχίας και για τον υπόλοιπο στρατό. Καθώς εμπνέονταν από τα πιο ευγενικά αισθήματα απετέλεσαν έναν από τους βασικότερους παράγοντες στο μεγαλείο της Θήβας. Πολλοί μελετητές μεταφράζοντας τον Πλούταρχο ισχυρίζονται πως η σχέση μεταξύ τους ήταν σχέση εραστή και ερωμένου, μ’ άλλα λόγια ήταν σχέση ερωτική. Ας το ξεκαθαρίσουμε: Οι έννοιες αυτές χρησιμοποιούνταν με ελαφρώς διαφορετικό τρόπο στην αρχαία Ελλάδα. Έτσι, η σχέση δεν οριζόταν με την σαρκική έννοια, όπως σήμερα το εννοούμε, αλλά με την σχέση ανάμεσα στον «καθοδηγητή-εραστή και τον μαθητή-ερωμένο»! Επίσης, με βάση τις υπάρχουσες πηγές δεν υπάρχει βεβαιότητα για την ακριβή φύση των σχέσεων μεταξύ των μελών τού Ιερού Λόχου κατά τη διάρκεια της συμμετοχής τους σ’ αυτόν. Οι πηγές είναι αρκετά μεταγενέστερες και αμφισβητήσιμης αξιοπιστίας, καθώς αναπαράγουν την ερωτική παράδοση της ευρύτερης Ελλάδας.
Η πόλη με δημόσια δαπάνη τούς παρείχε εκπαίδευση και διατροφή σε στρατόπεδο που βρισκόταν στην ακρόπολη Καδμεία. Από το γεγονός αυτό ονομαζόταν και λόχος της πόλης, μιας και οι παλαιότεροι άνθρωποι ονόμαζαν πόλεις τις ακροπόλεις. Αξίζει να σημειώσουμε και το πως προέκυψε ο προσδιορισμός ιερός; Γνωρίζουμε πως ο Πλάτωνας αποκαλούσε τον εραστή ένθεο φίλο. Η φιλία είχε και την ιερή διάστασή της. Από αυτή την ιδεατή ιερή σχέση φιλίας πήρε την ονομασία Ιερός Λόχος.
Οι Ιερολοχίτες ήταν συνεχώς κάτω από εντατική εκπαίδευση και μονίμως υπό τα όπλα, επιβεβαιώνοντας το δόγμα ότι «ο πόλεμος είναι τέχνη, η οποία αποκτάται με την εκπαίδευση», καταφέρνοντας να κάνουν έτσι το λόχο φόβητρο ξακουστό.
Είχαν το δικό τους έμβλημα, που ίσως ήταν το ‘’γοργόνειο’’ της Αθηνάς Όγκας. Όγκα ήταν η ονομασία της Αθηνάς στη Θήβα, που το άγαλμά της βρισκόταν έξω από το σπίτι του Κάδμου. Η προσωνυμία αυτή της δόθηκε από τους ογκηθμούς που έβγαζε μεταμορφωμένη σε βόδι. Το σύμβολο αυτό το συναντάμε να απεικονίζεται σε θηβαϊκά νομίσματα.
Ποια ήταν η στρατηγική του Λόχου; Ο Γοργίδας τους μοίραζε κατά τη μάχη στις πρώτες γραμμές της θηβαϊκής φάλαγγας. Όμως, τοποθετώντας τους μπροστά, κατά μήκος όλης της παράταξης των οπλιτών, είχε ως αποτέλεσμα τη διάσπαση των ανδρών του. Έτσι, δεν έδινε την ευκαιρία σ’ αυτούς να εκδηλώσουν την ανδρεία τους και ούτε χρησιμοποιούσε τη δύναμή τους για κοινή δράση, γιατί ήταν διασπαρμένοι και ανάμεικτοι με πολύ πιο δειλούς. Η οριστική, όμως, ανασύνταξη και αναδιοργάνωση της μονάδας πραγματοποιήθηκε από τον Πελοπίδα, αποκτώντας μεγάλη φήμη. Τώρα οι ιερολοχίτες μάχονται δίπλα - δίπλα και όχι διασκορπισμένοι κατά μικρότερα τμήματα σε διάφορα σημεία της όλης παράταξης του στρατού. Η ιδιαίτερη σχέση φιλίας μεταξύ τους τούς κάνουν να αγωνίζονται στο πεδίο της μάχης με εξαιρετικό ζήλο και γενναιότητα μέχρι αυτοθυσίας. Ο Πελοπίδας, λοιπόν, ήταν ο πρώτος που τον χρησιμοποίησε ως αδιάσπαστη δύναμη.
Τον Ιερό Λόχο συναντάμε το πρώτον κατά τη μάχη του Δηλίου το 424 π. Χ. Τούτη η μαρτυρία του Διόδωρου Σικελιώτη ανατρέπει την άποψη του Πλούταρχου. Φαίνεται έτσι πως ο Ιερός Λόχος προϋπήρχε του Γοργίδα και αυτός απλά αναδιοργάνωσε το σώμα. Όμως, ας αφήσουμε το γρίφο αυτό για τους ερευνητές.
Η πρώτη μάχη όπου ο Ιερός Λόχος του Πελοπίδα είχε σημαντική συμβολή ήταν αυτή στην Τεγύρα του Ορχομενού, το 375 π. Χ., όπου ανέκοψε υπέρτερη σπαρτιατική δύναμη. Σ’ αυτή ο Πελοπίδας σχημάτισε μια σφήνα με τους 300 άνδρες του και έπεσε ορμητικά πάνω στη σπαρτιατική φάλαγγα. Η τακτική της συγκέντρωσης της δύναμης σε μια από τις δυο πλευρές και η χρήση αυτής ως πολιορκητικού κριού, για κρούση επί του ισχυρού του αντιπάλου ήταν η καινούργια στρατηγική. Είχε βάθος φάλαγγας 50 ανδρών, την ώρα που οι άλλες ελληνικές πόλεις δεν ξεπερνούσαν το βάθος φάλαγγας σε 12 άνδρες.
Καθοριστικός υπήρξε ο ρόλος του Ιερού Λόχου στην μάχη της πεδιάδας των Λεύκτρων το 371 π.Χ. Σ’ αυτή ο Επαμεινώνδας ενίσχυσε την αριστερή πτέρυγά του, κι αυτό, γιατί ήξερε ότι στην αντίθετη δεξιά των αντιπάλων θα παρατάσσονταν ο ίδιος ο Κλεόμβροτος με τους Σπαρτιάτες του. Αν αυτοί τρέπονταν σε φυγή θα κρινόταν και η έκβαση της μάχης. Αυτός ήταν ο λόγος που ο Θηβαίος στρατηγός παρέταξε εκεί μεγάλη σε όγκο φάλαγγα με τους καλύτερους οπλίτες και με βάθος 50 ανδρών και πλάτος 60. Μπροστά από αυτήν έβαλε τον Ιερό Λόχο με επικεφαλής τον Πελοπίδα. Απέναντί του ο Κλεόμβροτος παρέταξε στην πεδιάδα το στρατό του κατά το συνήθη τρόπο. Παρέταξε, δηλαδή, το κέντρο και τις πτέρυγες σε ίση γραμμή με ίσες δυνάμεις, με βάθος δώδεκα μόνο ανδρών. Η μάχη ξεκίνησε με την εμπλοκή του Σπαρτιατικού και Θηβαϊκού ιππικού. Το Λακωνικό ιππικό κατατροπώθηκε και ωθήθηκε πάνω στο πεζικό, όπου προκλήθηκε μεγάλη σύγχυση και διάσπαση της Σπαρτιατικής φάλαγγας. Ο Πελοπίδας τότε με τους Ιερολοχίτες του όρμησε με απίστευτη ταχύτητα και τόλμη, που έκανε τους Σπαρτιάτες να χάσουν το φρόνημα και την πολεμική τους τακτική σε τέτοιο βαθμό, ώστε να τραπούν σε φυγή και να σκοτωθούν όσοι ποτέ στο παρελθόν. Το σημείο καμπής της μάχης ήταν όταν ο Ιερός Λόχος, διέσπασε τη δεξιά πτέρυγα των Σπαρτιατών και έπεσαν οι αρχηγοί τους. Τότε έσπασαν και οι γραμμές τους, παρασύροντας το στρατό πίσω στο σημείο που είχαν στρατοπεδεύσει. Περισσότεροι από 1000 Λακεδαιμόνιοι κείτονταν νεκροί στο πεδίο της μάχης και το χειρότερο ανάμεσά τους ήταν ο βασιλιάς Κλεόμβροτος. Οι Σπαρτιάτες νικήθηκαν από την ιδιοφυία του Επαμεινώνδα και με τη βοήθεια του καλά εκπαιδευμένου Ιερού Λόχου. Από τότε και για 35 ολόκληρα χρόνια, υπό τις διαταγές του Πελοπίδα, ο Ιερός Λόχος έμεινε ανίκητος.
Καταστράφηκε ολοκληρωτικά στη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π. Χ. από το ιππικό του Φιλίππου το οποίο διοικούσε ο Μέγας Αλέξανδρος. Κατά τη μάχη αυτή κανένας από τους 300 δεν μετακινήθηκε από τη θέση του. Κανένας δεν διανοήθηκε να παραδοθεί. Όλοι πολέμησαν μέχρις εσχάτων. Πρωτοφανές το γεγονός τούτο, και στην ιστορία του κόσμου παραμένει και σήμερα ακόμη χωρίς όμοιό του. Όταν μετά τη μάχη ο Φίλιππος, επιθεωρώντας τους νεκρούς, στάθηκε στο χώρο αυτό, στον οποίο είχαν πέσει οι τριακόσιοι έχοντας αντιμετωπίσει μετωπικά όλοι τις σάρισες με τα όπλα τους και πεσμένοι ο ένας πάνω στον άλλον, μένοντας έκθαμβος και μαθαίνοντας ότι αυτός ο λόχος ήταν των εραστών και ερωμένων, δάκρυσε και είπε: «Να έχουν κακό τέλος όσοι υπονοούν ότι αυτοί (με τη μεταξύ τους σχέση) έκαναν ή έπαθαν κάτι το αισχρό». Η κατάρα αυτή του Φιλίππου απευθυνόμενη προφανώς κατά των συκοφαντιών της τιμής των Ιερολοχιτών αποτελεί αψευδή μαρτυρία του ηθικού συνδέσμου των ανδρείων εκείνων νέων. Σήμερα το λιοντάρι που έχει στηθεί προστατεύει τα ιερά κόκαλα των Θηβαίων μαχητών και θυμίζει το κατόρθωμά τους. Γνωρίζουμε ότι ανασκαφές που έγιναν εκεί έχουν ανεύρει τα οστά. Αλήθεια πού βρίσκονται σήμερα;
Ο Ιερός Λόχος πήρε τη μορφή του ζωογόνου μύθου και επιβιώνει και κυκλοφορεί ολοζώντανος στο αίμα των Θηβαίων συμπατριωτών του. Δεν εξηγείτε διαφορετικά η αποκοτιά του 1878. Μακρινά 300 εγγόνια τους με το Μπέλλο, τον Κουκούλεζα, τον Πετούση ξεχύθηκαν στη Θεσσαλία ν’ απελευθερώσουν τους υπόδουλους αδελφούς τους. Οι νέοι Θηβαίοι γι’ άλλη μια φορά, άξιοι των προγόνων τους, πρωτοστάτησαν και πρωτοτύπησαν και έγραψαν τον πρόλογο της θεσσαλικής λευτεριάς.
Ο Ιερός Λόχος από τη δημιουργία του ανάβει φωτιές στο νου και στην καρδιά των Ελλήνων που θυσιαστικά ακολούθησαν τα βήματά του στις ιστορικές καμπές του έθνους μας. Έγινε πρότυπο αρετής και αυταπάρνησης, ανδρείας, φιλοπατρίας και συναδέλφωσης. Ο Ιερός Λόχος γέννησε κι άλλους Ιερούς Λόχους. Παλικαριά και θυσία, όνειρα και λευτεριά για την ανάσταση της πατρίδας. Οι ψυχές των Ιερολοχιτών, του Ιερού Λόχου των Θηβών, οι αδελφοί μας, απ’ τα βάθη των αιώνων ικετευτικά μας φωνάζουν: Μη μας ατιμάσετε! Μιμηθείτε μας! Και τούτο είναι το χρέος μας.
Τολμώ να πω πως και η σημερινή συγκέντρωση είναι ιερό αφούγκρασμα πρόσκλησης και πρόκλησης, είναι τιμή και μνήμη στους ηρωικούς Ιερολοχίτες, είναι ευκαιρία επαναπροσδιορισμού κι ανάδειξης της ιστορίας και των αξιών του τόπου μας. Είναι αντίδοτο στην παρακμή που θολώνει τη ματιά μας και εφαλτήριο στο πέταγμα προς το μέλλον.
Αθαν. Γ. Καραπέτσας
Δ/ντης 6ου Δημ. Σχ. Θήβας
