Η 1η Ιανουαρίου, ως ξεκίνημα της νέα χρονιάς, επικράτησε να γιορτάζεται στη Ρώμη από το 48 π.Χ., την εποχή του Ιούλιου Καίσαρα και πήρε πολλά στοιχεία από τη Ρωμαϊκή γιορτή «Σατουρνάλια».
Επρόκειτο σημαντική γιορτή των Ρωμαίων, οι οποίοι τα ταύτιζαν με τα αρχαία Κρόνια, και εκτός από τις τυπικές θυσίες, περιλάμβανε δημόσια αργία, καθώς και διάφορα έθιμα, ανταλλαγή μικρών δώρων, ή υπαίθριες αγορές. Αυτή την περίοδο επιτρέπονταν τα τυχερά παιχνίδια ακόμα και για τους δούλους.
Με την επίδραση της Ορθόδοξης θρησκείας, η Πρωτοχρονιά έμεινε έως σήμερα σαν λαϊκή γιορτή για την οποία μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η ερευνήτρια λαογραφίας και παράδοσης Μαίρη Παναγάκου. Γνωστά σε όλους τα κάλαντα της παραμονής, η βασιλόπιτα με το φλουρί, το σπάσιμο του ροδιού, η κρεμμύδα και οι κρεμασμένες κάλτσες στο τζάκι, που προσδοκούν να γεμίσουν με δώρα και γλυκά πρωτοχρονιάτικα.
Και λόγω της αρχής του νέου έτους, κυρίαρχος είναι ο ρόλος της τύχης, αλλά και των προλήψεων. Εκείνος που θα βρει στο κομμάτι του το φλουρί θα είναι ο τυχερός της χρονιάς. Δίνεται μεγάλη προσοχή στο ποιος θα κάνει ποδαρικό πρώτος στο σπίτι το πρωί της Πρωτοχρονιάς. Πολλοί είναι επίσης, εκείνοι, που δεν δίνουν τίποτε έξω από το σπίτι, αυτή την πρώτη μέρα του χρόνου, δεν ρίχνουν νερό έξω από αυτό και δεν αναφέρουν ονόματα επιβλαβών ζώων, εντόμων, ούτε καν ασθενειών.
Βασιλόπιτα - μια ιστορία
Προσφορά, στην πραγματικότητα, λατρείας προς το Θείο, είναι συνδεδεμένη με την εποχή που τρώγονται τα πολυσπόρια, από τα οποία θα προέλθει το ψωμί.
Η σημερινή βασιλόπιτα πήρε το όνομά της από τον Μέγα Βασίλειο και ο προφορικός θρύλος φέρει τον έπαρχο της Καισάρειας να είχε ζητήσει όλα τα χρυσαφικά των κατοίκων της, αφού από τους υψηλούς και άδικους φόρους δεν είχαν τίποτε άλλο να δώσουν πια. Ωστόσο, αν και συγκεντρώθηκαν, τα χρυσαφικά αυτά δεν έφτασαν ποτέ στα χέρια του έπαρχου και έτσι ο Άγιος Βασίλειος, γνωρίζοντας τις ανθρώπινες αδυναμίες και αφού ήταν αδύνατο να αποδοθούν δίκαια στους ιδιοκτήτες τους, έδωσε εντολή στους φουρνάρηδες της περιοχής να κατασκευάσουν μικρά πλακούντια-ψωμάκια και να μπει στο καθένα από ένα χρυσαφικό.
Κατά εντελώς θαυματουργό τρόπο πήρε ο καθένας το ψωμάκι του, που περιείχε το δικό του χρυσαφικό! Αυτό το χρυσαφικό μεταφράζεται στο φλουρί της βασιλόπιτας, ενώ η γιορτή του Αγίου Βασιλείου προς τιμή του Άγιου Βασίλη, που επέστρεψε τα δώρα στους πιστούς του.
Ανάλογα με την προσδοκία για το νέο έτος, ή την καλή σοδειά, γίνεται και ο στολισμός της βασιλόπιτας. Στα ορεινά χωριά της Ρούμελης βάζουν επάνω μάντρα με πρόβατα, άλλοι ελιά ή κληματσίδα ή ένα άχυρο.
Στα νησιά του Αιγαίου, τη βασιλόπιτα ή βασιλοκουλούρα την κυλούν από την είσοδο του σπιτιού ίσαμε το τζάκι. Αν κυλήσει αριστερά, φοβούνται πως θα είναι κακή η χρονιά τους, καλή αν πέσει δεξιά.
Στις ποιμενικές περιοχές, στα Άγραφα, με τις πολλές στάνες, φτιάχνουν τη βοϊδοκουλούρα και την περνούν στα κέρατα του βοδιού, δίνοντας κι από ένα κομμάτι στα άλλα ζώα για να είναι καλά στην επόμενη χρονιά. Συνηθίζεται να κόβεται το πρώτο κομμάτι στην Παναγιά, το δεύτερο στον Χριστό, και τα υπόλοιπα στο σπίτι, στην εργασία, στον νοικοκύρη και στα άλλα μέλη της οικογένειας.
Το σπάσιμο του ροδιού (έθιμο της Πελοποννήσου)
Το πρωί της πρώτης του χρόνου, η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία και ο νοικοκύρης κρατάει στην τσέπη του ένα ρόδι για να το «λειτουργήσει». Επιστρέφοντας στο σπίτι, πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας -δεν επιτρέπεται να ανοίξει ο ίδιος με το κλειδί του) και έτσι να είναι ο πρώτος που θα μπει στο σπίτι για να κάνει το καλό ποδαρικό, με το ρόδι στο χέρι.
Μπαίνοντας μέσα με το δεξί, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα, το ρίχνει δηλαδή κάτω με δύναμη, για να σπάσει και να πεταχτούν τα σποράκια του παντού και ταυτόχρονα λέει «υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος και όσα σποράκια έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά».
Τα παιδιά μαζεμένα γύρω γύρω κοιτάζουν αν τα σποράκια είναι τραγανά και κατακόκκινα. Όσο γερά και όμορφα είναι τα σποράκια, τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.
Κουραμπιέδες
Οι βουτυρένιοι, όπως τους ονομάζουν στη Πάρο, είναι το κατ' εξοχήν πρωτοχρονιάτικο γλύκισμα σε ολόκληρη την Ελλάδα. Μοσχοβολούν βούτυρο και θρυμματίζονται στο στόμα.
Στη Σμύρνη τα μικρά αυτά χιονάτα μπισκότα τα ονόμαζαν «σεκέρ λουκούμ» και τα έφτιαχναν όλο τον χρόνο, τραγουδώντας:
Εγώ άνδρα μου στοχάσθηκα να κάνω κουλουράκια
Και δέκα οκάδες είκοσι σεκέρι μπουρεκάκια
Να δίνω τρία τέσσερα να πάρει η κάθε μία
και πέντε έξι ή επτά αν έχωσι παιδία!
Άλλοτε, έφτιαχναν τους κουραμπιέδες με βούτυρο γάλακτος και πριν τους πασπαλίσουν με άχνη τους βύθιζαν σε ανθόνερο. Όμως, το βούτυρο γάλακτος αντικαταστάθηκε πλέον με φρέσκο και το ανθόνερο με βανίλια. Στην Πελοπόννησο συνηθίζουν να τους ραντίζουν με ούζο.
ΠΗΓΗ ΑΠΕ-ΜΠΕ
