Στα όρια του κραχ βρίσκονται χιλιάδες νοικοκυριά και επιχειρήσεις, καθώς η πραγματική οικονομία δεν δείχνει να ευημερεί, όπως ευημερούν οι αριθμοί. Παρά το γεγονός ότι τα στοιχεία του προϋπολογισμού δείχνουν μεγάλα πρωτογενή πλεονάσματα της τάξης των 4,4 δισ. ευρώ, εντυπωσιακή αύξηση στην είσπραξη των φόρων (1,7 δισ. ευρώ περισσότεροι φόροι το 2016), επιστροφή της χώρας στην ανάπτυξη (πρόβλεψη για θετικό πρόσημο έως και 2,7% φέτος) η πραγματικότητα δεν είναι ακριβώς θετική.
Το αντίθετο μάλιστα. Μια σειρά από έρευνες που είδαν το φως της δημοσιότητας τις τελευταίες ημέρες, καταγράφουν δραματική αύξηση των νοικοκυριών που ζουν σε συνθήκες φτωχοποίησης, χιλιάδες λουκέτα σε επιχειρήσεις που δυσκολεύονται να αντεπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους, μεγάλη άνοδο της ψαλίδας των κοινωνικών ανισοτήτων, απώλεια τεράστιας περιουσίας στα χρόνια της κρίσης και ειδικά σε περιόδους αβεβαιότητας, όπως η σημερινή.
Η απαισιοδοξία είναι το κύριο χαρακτηριστικό της ελληνικής κοινωνίας και της επιχειρηματικότητας, εξαιτίας της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης και κυρίως της αβεβαιότητας για το μέλλον.
Σε πρόσφατη έρευνα της Alco το 81% των πολιτών απαντά ότι το 2017 θα είναι χειρότερο ή ίδιο με πέρυσι για την Ελλάδα και μόνο το 13% περιμένει κάτι καλύτερο.
Σε λάθος κατεύθυνση
Σε άλλη δημοσκόπηση του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, τo 88% των ερωτηθέντων πιστεύουν ότι τα πράγματα κινούνται προς τη λάθος κατεύθυνση. Το 72% θεωρεί ότι το νέο έτος προδιαγράφεται χειρότερο (έναντι 64,5% το Νοέμβριο). Όσον αφορά το αν θα βελτιωθεί ή θα χειροτερεύσει η οικονομική κατάσταση του νοικοκυριού τους στους επόμενους 12 μήνες το 63% δηλώνει ότι θα χειροτερέψει (σίγουρα το 34% - μάλλον θα χειροτερέψει το 29%), 29% εκτιμά ότι ούτε θα βελτιωθεί ούτε θα χειροτερέψει, 5% ότι μάλλον θα βελτιωθεί, 1,5% ότι σίγουρα θα βελτιωθεί και 1,5% απαντούν ότι αυτό θα εξαρτηθεί από τις πολιτικές εξελίξεις.
Είναι κατανοητό ότι ένα μαύρο πέπλο απαισιοδοξίας για την οικονομική, κοινωνική και πολιτική κατάσταση έχει σκεπάσει τη χώρα, γεγονός που επιβαρύνει περισσότερο το κακό κλίμα και δεν βοηθά στην ανάταξη που όλοι περιμένουν. Ως κύριο πρόβλημα για τους πολίτες και τους επιχειρηματίες χαρακτηρίζεται η υπερφορολόγηση, η οποία εκ των πραγμάτων οδηγεί σε στάση πληρωμών και σε αύξηση των οφειλών σε εφορία, ασφαλιστικές εισφορές κ.λπ. Αλλωστε, τα ληξιπρόθεσμα χρέη προς το Δημόσιο οδεύουν προς τα 100 δισ. ευρώ, ενώ μόνο τα βεβαιωθέντα χρέη στο ΚΕΑΟ από ασφαλιστικές εισφορές ξεπέρασαν τα 17,5 δισ. ευρώ. Γίνεται κατανοητό ότι αυτή η απαισιοδοξία, το αίσθημα παραίτησης που νιώθουν οι πολίτες και κυρίως η ραγδαία επιδείνωση της οικονομικής τους κατάστασης, κρίνει και τις πολιτικές εξελίξεις. Μόνο με μια ριζική ανατροπή της υπάρχουσας εικόνας θα μπορεί να ελπίζει η κυβέρνηση κυρίως και το πολιτικό σύστημα γενικότερα, ότι θα μπορέσει να αποκρουστεί το κύμα λαϊκισμού που έχει εμφανιστεί παντού. Οι φόβοι που εκφράζουν πολιτικοί αναλυτές, αλλά και οικονομολόγοι, είναι ότι η κατάρρευση των νοικοκυριών και επιχειρήσεων οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε ακραίες θεωρίες και φαινόμενα τύπου Τραμπ.
Η έξαρση του λαϊκισμού, η αντιευρωπαϊκή ρητορεία και η πολιτική αβεβαιότητας μπήκαν με τον πλέον εμφαντικό τρόπο στο τραπέζι σε πρόσφατη ομιλία του Γιάννη Στουρνάρα, ο οποίος έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για την παρατεταμένη κρίση. Όμως, και οι έρευνες που γίνονται, κρυφά και φανερά, δείχνουν ότι υπάρχει έκρηξη της λαϊκής δυσαρέσκειας, η οποία μετατρέπεται σε αντιευρωπαϊκό μένος. Καλά γνωρίζοντες λένε ότι οι επόμενες δημοσκοπήσεις για την παραμονή της χώρας στο ευρώ ή όχι κρύβουν πολλές αρνητικές εκπλήξεις. Οι πολίτες θέλουν να εκφράσουν την οργή τους, ξεχνούν τη συμβολή της Ευρωπαϊκής Ενωσης στην πρόοδο της ελληνικής κοινωνίας και στρέφονται κατά της ευρωπαϊκής ενοποίησης και του κοινού νομίσματος.
Φαινόμενα απομονωτισμού
Ετσι, είναι δεδομένο ότι θα ενισχύονται φαινόμενα απομονωτισμού, εθνικής περιχαράκωσης, αδιαφορίας για τη μεγαλύτερη κατάκτηση της Ευρώπης από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ύστερα, δηλαδή της ένωσης των λαών, έστω και σε ημιτελή κατάσταση. Σύμφωνα, μάλιστα, με πληροφορίες, γίνονται πολλές υπόγειες διεργασίες από πολιτικούς, επιχειρηματίες και άλλα πρόσωπα της επικαιρότητας ώστε να συγκροτηθεί ένα μέτωπο «τύπου Τραμπ», το οποίο ενδεχομένως να επιχειρήσει να εκμεταλλευτεί το «γκελ» που κάνει προς το παρόν ο Αμερικανός πρόεδρος. Θιασώτες της θεωρίας του απομονωτισμού της χώρας υπάρχουν πολλοί, ενώ ενισχύεται όλο και περισσότερο το «κίνημα της δραχμής» που δουλεύει υπογείως για την επιστροφή της Ελλάδας σε εθνικό νόμισμα.
Κι όλα αυτά είναι οι συνέπειες της οκταετούς πλέον οικονομικής κρίσης και της αδυναμίας του πολιτικού συστήματος να δώσει λύσεις στα μείζονα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας. Η απουσία ηγεσιών που θα αναλάβουν ένα ευρύ φάσμα μεταρρυθμίσεων και εκσυγχρονισμού της χώρας σε όλα τα επίπεδα (διοικητικές δομές, οικονομικό μοντέλο, άρση γραφειοκρατίας, ενίσχυση της επιχειρηματικότητας) είναι δεδομένο ότι τα επόμενα χρόνια θα αλλάξει δραματικά και το πολιτικό σκηνικό.
Και δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι ξένοι αναλυτές εκτιμούν ότι το 2017 θα είναι εκλογική χρονιά και για την Ελλάδα και θα έρθει να προστεθεί σε έναν χορό εκλογών, που μπορεί να ανατρέψει πλήρως τα ευρωπαϊκά δεδομένα.
Η παγκοσμιοποίηση
Οι Ελληνες πολίτες είναι μεταξύ αυτών που βιώνουν τη διεύρυνση των ανισοτήτων που φέρνει η παγκοσμιοποίηση. Σε πρόσφατη έρευνα της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) αναφέρεται ότι μόνο το 1% των νοικοκυριών στην Ελλάδα εκτιμά ότι η κατάσταση είναι καλύτερη σήμερα σε σύγκριση με τέσσερα χρόνια πριν. Το αντίστοιχο ποσοστό των νοικοκυριών στη Γερμανία αγγίζει το 33%. Μόνο το 10% των νοικοκυριών στην Ελλάδα δηλώνει ικανοποιημένο από την οικονομική του κατάσταση, έναντι 55% στη Γερμανία και 33% στην Ιταλία!
Η Έκθεση διαπιστώνει ότι το 92% των νοικοκυριών που μετείχαν στη σχετική έρευνα δήλωσε ότι έχει επηρεαστεί από την οικονομική κρίση την περίοδο 2010 - 2016. Μόνο το 2% των νοικοκυριών του δείγματος εκτιμά ότι έχουν βελτιωθεί οι όροι διαβίωσής τους στη διάρκεια της τελευταίας τετραετίας. Γενικά η έρευνα διαπιστώνει ότι το λεγόμενο αίσθημα ικανοποίησης των νοικοκυριών στην Ελλάδα είναι το χαμηλότερο σε σύγκριση με αυτό όλων των χωρών που μετείχαν σ΄ αυτήν.
Το ποσοστό αυτών των νοικοκυριών στην Ελλάδα είναι μόλις 24% και συγκρίνεται με αυτό της Γεωργίας. Πολύ περιορισμένη είναι και η αισιοδοξία με την οποία αντιμετωπίζουν τα νοικοκυριά στη χώρα μας το μέλλον των επόμενων γενεών. Μόνο το 24% εκτιμά ότι οι επόμενες γενιές θα κατορθώσουν να ζήσουν σε καλύτερες συνθήκες.
Πιο εύγλωττη εικόνα για την κατάσταση των νοικοκυριών έδωσε η πρόσφατη έρευνα της ΓΣΕΒΕΕ που δείχνει την κατάρρευση της μεσαίας τάξης. Το 75,3% των νοικοκυριών παρουσίασε μείωση των εισοδημάτων το 2016 σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, με σαφέστατη την τάση της ανισότητας υπέρ των ανώτερων εισοδηματικών κατηγοριών. Το 11,1% του πληθυσμού με ετήσιο εισόδημα άνω των 30.000 ευρώ δήλωσε αύξηση. Επιπλέον, μόλις το 1,5% των νοικοκυριών καταφέρνει και αποταμιεύει. Περισσότερες από μία στις τρεις οικογένειες (37%) δηλώνει ότι διαβιώνει με ετήσιο οικογενειακό εισόδημα που βρίσκεται στην κατώτερη κλίμακα μέχρι 10.000 ευρώ. Μάλιστα το ποσοστό αυτό είναι οριακά αυξημένο σε σχέση με το 36,3% του 2015.
ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Η εξαφάνιση της μεσαίας τάξης προκύπτει και από τα ακόλουθα στοιχεία: Το 35,6% δηλώνει πως το ετήσιο εισόδημά του το 2016 ήταν από 10.001 έως 18.000 ευρώ, ενώ το 2015 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν υψηλότερο 36,1%. Μόλις το 12,8% απάντησε πως οι ετήσιες απολαβές του ήταν ανάμεσα στην κλίμακα των 18.001 και 25.000 ευρώ, το 5,4% έχει εισόδημα μεταξύ των 25.001 και 30.000 ευρώ, το 2,3% από 30.001 έως 40.000 ευρώ και το 1,3% άνω των 40.000 ευρώ.
Εκρηκτικές διαστάσεις λαμβάνει και η πρόθεση των νοικοκυριών να αναζητήσουν εργασία εκτός συνόρων. Πρόκειται για το 42% (1.806.000 οικογένειες) ή το 67,7% των νέων ηλικίας 18-35 ετών που εξετάζει σοβαρά το ενδεχόμενο να μεταναστεύσει στο εξωτερικό, αν βρει τις κατάλληλες προϋποθέσεις εργασίας.
Εισοδηματική επισφάλεια
Άλλο εύρημα της έρευνας που δείχνει τη δεινή θέση των νοικοκυριών είναι η εκτεταμένη εισοδηματική επισφάλεια. Είναι ενδεικτικό το εύρημα της έρευνας που αναδεικνύει ότι στο ενδεχόμενο μιας έκτακτης ανάγκης πληρωμής 500 ευρώ, το 15,8% δηλώνει ότι δεν θα μπορούσε να την πραγματοποιήσει. Το 51,4% των νοικοκυριών θα κάλυπτε αυτή τη δαπάνη με μεγάλη δυσκολία.
Η ανεργία παραμένει το μεγάλο πρόβλημα της κοινωνίας. Το 32,6% των νοικοκυριών, δηλαδή σχεδόν 1,1 εκατομμύριο οικογένειες, έχουν στην οικογένεια τουλάχιστον ένα άτομο σε ανεργία. Το ποσοστό της μακροχρόνιας ανεργίας ανέρχεται στο 73,3% του συνολικού αριθμού των ανέργων. Από το σύνολο των τελευταίων μόνο το 9,5% λαμβάνει επίδομα ανεργίας.
Μειώνεται ο πλούτος, αυξάνεται η απαισιοδοξία
Ο πλούτος των Ελλήνων μειώθηκε δραματικά στα χρόνια της κρίσης. Πάνω από 57 δισ. ευρώ χάθηκαν εξαιτίας της απομείωσης των επενδύσεων σε ακίνητα, μετοχές, ομόλογα καθώς και λόγω της μείωσης των αποταμιεύσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο τρίτο τρίμηνο του 2016 τα νοικοκυριά και τα μη κερδοσκοπικά ιδρύματα που εξυπηρετούν νοικοκυριά έχασαν διαθέσιμο εισόδημα 600 εκατ. ευρώ σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2015. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ) για τους τριμηνιαίους μη χρηματοοικονομικούς λογαριασμούς θεσμικών τομέων, το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και των ΜΚΙΕΝ μειώθηκε κατά 2,3% και διαμορφώθηκε στο τρίτο τρίμηνο του περασμένου έτους στα 28,9 δισ. ευρώ από 29,5 δισ. ευρώ που ήταν το αντίστοιχο διάστημα του 2015. Στο ίδιο διάστημα οι φόροι εισοδήματος και πλούτου που πλήρωσαν τα νοικοκυριά καταγράφουν αύξηση 19% και ανήλθαν σε 3,225 δισ. ευρώ από 2,711 δισ. ευρώ το τρίτο τρίμηνο του 2015. Το ίδιο διάστημα τα νοικοκυριά πλήρωσαν περισσότερο από πέρυσι για κοινωνικές εισφορές και παροχές κατά 1,3% (6,927 δισ. ευρώ από 6,835 δισ. ευρώ το τρίτο τρίμηνο του 2015).
Δραματικές είναι οι εξελίξεις και στις επιχειρήσεις.
Ετσι, είναι δεδομένο ότι θα ενισχύονται φαινόμενα απομονωτισμού, εθνικής περιχαράκωσης, αδιαφορίας για τη μεγαλύτερη κατάκτηση της Ευρώπης από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ύστερα, δηλαδή της ένωσης των λαών, έστω και σε ημιτελή κατάσταση. Σύμφωνα, μάλιστα, με πληροφορίες, γίνονται πολλές υπόγειες διεργασίες από πολιτικούς, επιχειρηματίες και άλλα πρόσωπα της επικαιρότητας ώστε να συγκροτηθεί ένα μέτωπο «τύπου Τραμπ», το οποίο ενδεχομένως να επιχειρήσει να εκμεταλλευτεί το «γκελ» που κάνει προς το παρόν ο Αμερικανός πρόεδρος. Θιασώτες της θεωρίας του απομονωτισμού της χώρας υπάρχουν πολλοί, ενώ ενισχύεται όλο και περισσότερο το «κίνημα της δραχμής» που δουλεύει υπογείως για την επιστροφή της Ελλάδας σε εθνικό νόμισμα.
Κι όλα αυτά είναι οι συνέπειες της οκταετούς πλέον οικονομικής κρίσης και της αδυναμίας του πολιτικού συστήματος να δώσει λύσεις στα μείζονα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας. Η απουσία ηγεσιών που θα αναλάβουν ένα ευρύ φάσμα μεταρρυθμίσεων και εκσυγχρονισμού της χώρας σε όλα τα επίπεδα (διοικητικές δομές, οικονομικό μοντέλο, άρση γραφειοκρατίας, ενίσχυση της επιχειρηματικότητας) είναι δεδομένο ότι τα επόμενα χρόνια θα αλλάξει δραματικά και το πολιτικό σκηνικό.
Και δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι ξένοι αναλυτές εκτιμούν ότι το 2017 θα είναι εκλογική χρονιά και για την Ελλάδα και θα έρθει να προστεθεί σε έναν χορό εκλογών, που μπορεί να ανατρέψει πλήρως τα ευρωπαϊκά δεδομένα.
Η παγκοσμιοποίηση
Οι Ελληνες πολίτες είναι μεταξύ αυτών που βιώνουν τη διεύρυνση των ανισοτήτων που φέρνει η παγκοσμιοποίηση. Σε πρόσφατη έρευνα της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) αναφέρεται ότι μόνο το 1% των νοικοκυριών στην Ελλάδα εκτιμά ότι η κατάσταση είναι καλύτερη σήμερα σε σύγκριση με τέσσερα χρόνια πριν. Το αντίστοιχο ποσοστό των νοικοκυριών στη Γερμανία αγγίζει το 33%. Μόνο το 10% των νοικοκυριών στην Ελλάδα δηλώνει ικανοποιημένο από την οικονομική του κατάσταση, έναντι 55% στη Γερμανία και 33% στην Ιταλία!
Η Έκθεση διαπιστώνει ότι το 92% των νοικοκυριών που μετείχαν στη σχετική έρευνα δήλωσε ότι έχει επηρεαστεί από την οικονομική κρίση την περίοδο 2010 - 2016. Μόνο το 2% των νοικοκυριών του δείγματος εκτιμά ότι έχουν βελτιωθεί οι όροι διαβίωσής τους στη διάρκεια της τελευταίας τετραετίας. Γενικά η έρευνα διαπιστώνει ότι το λεγόμενο αίσθημα ικανοποίησης των νοικοκυριών στην Ελλάδα είναι το χαμηλότερο σε σύγκριση με αυτό όλων των χωρών που μετείχαν σ΄ αυτήν.
Το ποσοστό αυτών των νοικοκυριών στην Ελλάδα είναι μόλις 24% και συγκρίνεται με αυτό της Γεωργίας. Πολύ περιορισμένη είναι και η αισιοδοξία με την οποία αντιμετωπίζουν τα νοικοκυριά στη χώρα μας το μέλλον των επόμενων γενεών. Μόνο το 24% εκτιμά ότι οι επόμενες γενιές θα κατορθώσουν να ζήσουν σε καλύτερες συνθήκες.
Πιο εύγλωττη εικόνα για την κατάσταση των νοικοκυριών έδωσε η πρόσφατη έρευνα της ΓΣΕΒΕΕ που δείχνει την κατάρρευση της μεσαίας τάξης. Το 75,3% των νοικοκυριών παρουσίασε μείωση των εισοδημάτων το 2016 σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, με σαφέστατη την τάση της ανισότητας υπέρ των ανώτερων εισοδηματικών κατηγοριών. Το 11,1% του πληθυσμού με ετήσιο εισόδημα άνω των 30.000 ευρώ δήλωσε αύξηση. Επιπλέον, μόλις το 1,5% των νοικοκυριών καταφέρνει και αποταμιεύει. Περισσότερες από μία στις τρεις οικογένειες (37%) δηλώνει ότι διαβιώνει με ετήσιο οικογενειακό εισόδημα που βρίσκεται στην κατώτερη κλίμακα μέχρι 10.000 ευρώ. Μάλιστα το ποσοστό αυτό είναι οριακά αυξημένο σε σχέση με το 36,3% του 2015.
ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Η εξαφάνιση της μεσαίας τάξης προκύπτει και από τα ακόλουθα στοιχεία: Το 35,6% δηλώνει πως το ετήσιο εισόδημά του το 2016 ήταν από 10.001 έως 18.000 ευρώ, ενώ το 2015 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν υψηλότερο 36,1%. Μόλις το 12,8% απάντησε πως οι ετήσιες απολαβές του ήταν ανάμεσα στην κλίμακα των 18.001 και 25.000 ευρώ, το 5,4% έχει εισόδημα μεταξύ των 25.001 και 30.000 ευρώ, το 2,3% από 30.001 έως 40.000 ευρώ και το 1,3% άνω των 40.000 ευρώ.
Εκρηκτικές διαστάσεις λαμβάνει και η πρόθεση των νοικοκυριών να αναζητήσουν εργασία εκτός συνόρων. Πρόκειται για το 42% (1.806.000 οικογένειες) ή το 67,7% των νέων ηλικίας 18-35 ετών που εξετάζει σοβαρά το ενδεχόμενο να μεταναστεύσει στο εξωτερικό, αν βρει τις κατάλληλες προϋποθέσεις εργασίας.
Εισοδηματική επισφάλεια
Άλλο εύρημα της έρευνας που δείχνει τη δεινή θέση των νοικοκυριών είναι η εκτεταμένη εισοδηματική επισφάλεια. Είναι ενδεικτικό το εύρημα της έρευνας που αναδεικνύει ότι στο ενδεχόμενο μιας έκτακτης ανάγκης πληρωμής 500 ευρώ, το 15,8% δηλώνει ότι δεν θα μπορούσε να την πραγματοποιήσει. Το 51,4% των νοικοκυριών θα κάλυπτε αυτή τη δαπάνη με μεγάλη δυσκολία.
Η ανεργία παραμένει το μεγάλο πρόβλημα της κοινωνίας. Το 32,6% των νοικοκυριών, δηλαδή σχεδόν 1,1 εκατομμύριο οικογένειες, έχουν στην οικογένεια τουλάχιστον ένα άτομο σε ανεργία. Το ποσοστό της μακροχρόνιας ανεργίας ανέρχεται στο 73,3% του συνολικού αριθμού των ανέργων. Από το σύνολο των τελευταίων μόνο το 9,5% λαμβάνει επίδομα ανεργίας.
Μειώνεται ο πλούτος, αυξάνεται η απαισιοδοξία
Ο πλούτος των Ελλήνων μειώθηκε δραματικά στα χρόνια της κρίσης. Πάνω από 57 δισ. ευρώ χάθηκαν εξαιτίας της απομείωσης των επενδύσεων σε ακίνητα, μετοχές, ομόλογα καθώς και λόγω της μείωσης των αποταμιεύσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο τρίτο τρίμηνο του 2016 τα νοικοκυριά και τα μη κερδοσκοπικά ιδρύματα που εξυπηρετούν νοικοκυριά έχασαν διαθέσιμο εισόδημα 600 εκατ. ευρώ σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2015. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ) για τους τριμηνιαίους μη χρηματοοικονομικούς λογαριασμούς θεσμικών τομέων, το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και των ΜΚΙΕΝ μειώθηκε κατά 2,3% και διαμορφώθηκε στο τρίτο τρίμηνο του περασμένου έτους στα 28,9 δισ. ευρώ από 29,5 δισ. ευρώ που ήταν το αντίστοιχο διάστημα του 2015. Στο ίδιο διάστημα οι φόροι εισοδήματος και πλούτου που πλήρωσαν τα νοικοκυριά καταγράφουν αύξηση 19% και ανήλθαν σε 3,225 δισ. ευρώ από 2,711 δισ. ευρώ το τρίτο τρίμηνο του 2015. Το ίδιο διάστημα τα νοικοκυριά πλήρωσαν περισσότερο από πέρυσι για κοινωνικές εισφορές και παροχές κατά 1,3% (6,927 δισ. ευρώ από 6,835 δισ. ευρώ το τρίτο τρίμηνο του 2015).
Δραματικές είναι οι εξελίξεις και στις επιχειρήσεις.
Σύμφωνα με τη διεθνή έρευνα της Grant Thornton η απαισιοδοξία των Ελλήνων επιχειρηματιών ανέρχεται σε ποσοστό 56% για το 4ο τρίμηνο του 2016, το 2ο μεγαλύτερο ποσοστό απαισιοδοξίας που καταγράφεται στη χώρα μας κατά τα τελευταία δύο έτη. Οι προσδοκίες για κερδοφορία παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα, με μόλις το 24% των επιχειρηματιών να αναμένει κέρδη για το 2017. Μικρές αυξήσεις παρατηρούνται στα ποσοστά των προσδοκιών για αύξηση τιμών (-2% από -22% το προηγούμενο τρίμηνο), εξαγωγές (26% από 22%) και επενδύσεις σε εγκαταστάσεις και μηχανήματα (46% από 40%). Ως σημαντικότερο εμπόδιο για την ανάκαμψη των ελληνικών επιχειρήσεων εξακολουθεί να αναδεικνύεται η οικονομική αβεβαιότητα (84%), ενώ ακολουθούν η έλλειψη χρηματοδότησης (58%) και η γραφειοκρατία (46%).
