Δημήτρης Δελής
Τα αντιβιοτικά είναι το σημαντικότερο όπλο που διαθέτει η ιατρική επιστήμη γιά την αντιμετώπιση των μικροβιακών λοιμώξεων. Η χρήση των αντιβιοτικών από τη δεκαετία του 1930 και μετέπειτα είχε σαν αποτέλεσμα τη ριζική αντιμετώπιση πολλών λοιμώξεων και την εντυπωσιακή ελάττωση των οφειλόμενων στα μικρόβια θανάτων. Η σημαντική αυτή επιτυχία της ιατρικής κλονίζεται τα τελευταία χρόνια από την εμφάνιση του φαινομένου της αντοχής των μικροβίων στα αντιβιοτικά. Η μικροβιακή αντοχή, η οποία προκλήθηκε από την αλόγιστη χρήση των αντιβιοτικών, είναι στις μέρες μας μία σημαντική απειλή γιά τούς ανθρώπους όλων των ηλικιών.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΜΙΚΡΟΒΙΑΚΗ ΑΝΤΟΧΗ
Η α μικρόβια είναι αυτόνομοι μικροοργανισμοί με μεγάλη δυνατότητα πολλαπλασιασμού. Πολλά μικρόβια συμβιώνουν με τον άνθρωπο και απαρτίζουν την φυσιολογική χλωρίδα του οργανισμού. Ο στοματοφάρυγγας και το παχύ έντερο αποικίζονται από μεγάλο αριθμό μικροβίων τα οποία συμβιώνουν αρμονικά με τον ανθρώπινο οργανισμό. Η διαταραχή της ισορροπίας αυτής και η υπερίσχυση ενός μικροβίου έχει σαν αποτέλεσμα τη βλάβη κάποιου οργάνου και τη δημιουργία λοίμωξης. Με το μηχανισμό αυτό δημιουργούνται οι περισσότερες από τις συνηθισμένες μικροβιακές λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού. Άλλες λοιμώξεις, όπως η μηνιγγίτιδα και η γαστρεντερίτιδα, προκαλούνται από μικρόβια που εισβάλλουν, δηλαδή μολύνουν τον άνθρωπο και εξουδετερώνουν τους αμυντικούς μηχανισμούς.
Τα αντιβιοτικά έχουν την ικανότητα να φονεύουν τα μικρόβια, χωρίς να βλάπτουν τον ανθρώπινο οργανισμό. Η ανακάλυψη και η χρήση των αντιβιοτικών είναι μία από τις μεγάλες επαναστάσεις της ιατρικής, αφού τα μικρόβια-φονείς έπαψαν να είναι απειλή γιά τον άνθρωπο. Τα αντιβιοτικά χρησιμοποιήθηκαν όμως αλόγιστα, με αποτέλεσμα τα μικρόβια να παίρνουν σήμερα την εκδίκησή τους. Αρκετά μικρόβια κατώρθωσαν να αναπτύξουν μηχανισμούς αντοχής και να εξουδετερώσουν έτσι την δραστικότητα αντιβιοτικών που παλαιότερα ήταν αποτελεσματικά. Η παραγωγή νέων αντιβιοτικών έλυσε παροδικά μόνο το πρόβλημα, αφού τα μικρόβια αναπτύσσουν αντοχή και στα καινούργια φάρμακα. Η ύπαρξη σήμερα μικροβίων ανθεκτικών στα περισσότερα αντιβιοτικά είναι ένα σημαντικό πρόβλημα το οποίο μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες στο άμεσο μέλλον.
ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙΤΑΙ Η ΜΙΚΡΟΒΙΑΚΗ ΑΝΤΟΧΗ
Τά παιδιά, ιδίως των μικρών ηλικιών, προσβάλλονται από 5-10 ιογενείς λοιμώξεις κάθε χρόνο. Οι λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού, όπως το κοινό κρυολόγημα, η φαρυγγίτιδα, η ιγμορίτιδα και η ωτίτιδα, προκαλούνται από ιούς στο 90% των περιπτώσεων. Οι λοιμώξεις του κατώτερου αναπνευστικού όπως η πνευμονία, η βρογχοπνευμονία και η βρογχίτιδα προκαλούνται σε σημαντικό ποσοστό από ιούς. Η γαστρεντερίτιδα τέλος είναι τις περισσότερες φορές ιογενούς αιτιολογίας.
Οι ιοί είναι μικροοργανισμοί που εισέρχονται μέσα στα κύτταρα του ανθρώπινου οργανισμού, ο οποίος τις περισσότερες φορές τους εξουδετερώνει χωρίς συνέπειες. Τα αντιβιοτικά δεν έχουν καμία επίδραση στην πορεία των ιογενών λοιμώξεων, αλλά παρ’ όλα αυτά χορηγούνται σε μεγάλο αριθμό ασθενών. Η άσκοπη χορήγηση αντιβιοτικού διαταράσσει την ισορροπία των μικροβίων που απαρτίζουν την φυσιολογική χλωρίδα του οργανισμού και τα βοηθά να αναπτύξουν αντοχή στο αντιβιοτικό. Η ανάπτυξη αντοχής σημαίνει ότι το αντιβιοτικό δεν θα είναι αποτελεσματικό όταν είναι απαραίτητο σε κάποια μελλοντική λοίμωξη. Οι δυσμενείς συνέπειες της μικροβιακής αντοχής δεν αφορούν μόνο τα άτομα που παίρνουν άσκοπα αντιβιοτικά αλλά όλο τον πληθυσμό, αφού έτσι αυξάνονται οι πιθανότητες λοιμώξεων από ανθεκτικά μικρόβια.
ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ Η ΥΠΕΡΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΩΝ
Η κατανάλωση αντιβιοτικών έχει αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες σε όλο το κόσμο. Στις μέρες μας σημαντικός αριθμός παιδιών προσχολικής ηλικίας παραμένει πολλές ώρες σε παιδικούς σταθμούς ή νηπιαγωγεία με αποτέλεσμα να νοσεί συχνά από ιώσεις. Οι γονείς πολλές φορές θεωρούν ότι η συνταγογράφηση ενός αντιβιοτικού είναι απαραίτητη γιά την αντιμετώπιση των συνηθισμένων λοιμώξεων της παιδικής ηλικίας. Η μη χορήγηση αντιβιοτικού γεμίζει άγχος την οικογένεια και συχνά κλονίζει τη σχέση της με το γιατρό.
Η κυριότερη αιτία γιά την αδικαιολόγητη κατανάλωση αντιβιοτικών είναι η ανεπαρκής ενημέρωση του πληθυσμού γιά την οποία δεν είναι άμοιροι ευθυνών ο ιατρικός κόσμος και οι δημόσιες υπηρεσίες υγείας. Η συμπτωματολογία των ιώσεων πολλές φορές είναι ίδια με την συμπτωματολογία των μικροβιακών λοιμώξεων και απαιτείται αναμονή και επανεξέταση του παιδιού από το γιατρό. Οι γιατροί πολλές φορές υποχρεώνονται να χορηγήσουν αντιβίωση κάτω από την πίεση των γονέων. Η πρακτική αυτή δημιουργεί την λανθασμένη εντύπωση ότι το αντιβιοτικό θεράπευσε το παιδί ενώ στη πραγματικότητα αυτό θα συνέβαινε έτσι κι αλλιώς. Άλλες φορές γίνεται σύγκριση με προηγούμενες ασθένειες του παιδιού και διατυπώνεται η άποψη ότι «δεν θα γίνει καλά εάν δεν πάρει αντιβίωση». Ακόμα χειρότερα. είναι συνηθισμένο να χορηγούνται αντιβιοτικά χωρίς ιατρική σύσταση.
ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΗΝ ΑΣΚΟΠΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΩΝ
Το πρόβλημα της μικροβιακής αντοχής έχει αρχίσει να παίρνει μεγάλες διαστάσεις και είναι απαραίτητο να αντιμετωπισθεί άμεσα. Η ανάπτυξη ανθεκτικών μικροβίων μας γυρίζει ουσιαστικά στην εποχή που δεν υπήρχαν αντιβιοτικά και τα συνηθισμένα μικρόβια προκαλούσαν σοβαρές ή θανατηφόρες ασθένειες. Είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε ότι στις περισσότερες συνήθεις αρρώστιες-ιδίως κατά την παιδική ηλικία-η λήψη αντιβιοτικών δεν είναι μόνο περιττή, αλλά και επικίνδυνη. Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι τα αντιβιοτικά μπορεί να προκαλέσουν ανεπιθύμητες ενέργειες οι οποίες μερικές φορές είναι σοβαρές.
Οι γονείς πρέπει να ζητούν από το γιατρό να ενημερωθούν με σαφήνεια γιά τους λόγους που προτείνεται η χορήγηση αντιβιοτικών. Στις περιπτώσεις που παρά την προσδοκία τους ο γιατρός δεν συνταγογραφεί κάποιο αντιβιοτικό, η λεπτομερής ενημέρωση με επιστημονικά στοιχεία μπορεί να μειώσει το άγχος τους γιά την αρρώστια του παιδιού. Ας δούμε μερικές από τις συνηθισμένες ασθένειες των παιδιών που συχνά χορηγούνται άσκοπα αντιβιοτικά
Κοινό κρυολόγημα: Χαρακτηρίζεται από συνάχι, βήχα, πονόλαιμο με ή χωρίς πυρετό. Η χορήγηση αντιβίωσης είναι τελείως άσκοπη και δεν προφυλάσσει από επιπλοκές. Ο ψηλός ή ο παρατεινόμενος πυρετός δεν πρέπει να μας οδηγεί στη χορήγηση αντιβιοτικού όταν ο γιατρός μας διαβεβαιώνει ότι πρόκειται γιά ίωση. Το κίτρινο ή πράσινο έκκριμα της μύτης δεν είναι ένδειξη γιά αντιβίωση όταν διαρκεί λιγότερο από 2 εβδομάδες.
Φαρυγγοαμυγδαλίτιδα: Τις περισσότερες φορές οφείλεται σε ίωση και δεν απαιτείται αντιβίωση. Η μικροβιακή φαρυγγοαμυγδαλίτιδα η οποία οφείλεται στο στρεπτόκοκκο προσβάλλει πολύ σπάνια τα μικρότερα των 4 ετών παιδιά Χαρακτηρίζεται από επίμονη δυσκαταποσία, πυρετό και διόγκωση των υπογναθίων λεμφαδένων. Στις περιπτώσεις που πιθανολογείται μικροβιακή φαρυγγοαμυγδαλίτιδα η λήψη του αντιβιοτικού είναι καλύτερα να αρχίζει δύο ημέρες μετά την έναρξη του πυρετού. Με την πρακτική αυτή το αντιβιοτικό δρα πιό αποτελεσματικά και αποτρέπεται η ανάπτυξη ανθεκτικών μικροβίων.
Ωτίτιδα: Η χορήγηση αντιβιοτικών δεν είναι πάντοτε απαραίτητη αλλά συχνά γίνεται κατάχρηση με αποτέλεσμα τα μικρόβια να έχουν αναπτύξει αντοχή. Η ιογενής ωτίτιδα και η ωτίτιδα με υγρό δεν αντιμετωπίζονται με αντιβιοτικά. Στις περιπτώσεις που το παιδί είναι σε καλή γενική κατάσταση και δεν πονάει έντονα, είναι καλύτερα να περιμένουμε γιά δύο 24ωρα.
Βρογχίτιδα, βήχας: Στις περισσότερες περιπτώσεις οφείλονται σε ιώσεις ή σε άσθμα. Ο επίμονος βήχας ανησυχεί το οικογενειακό περιβάλλον αλλά πρέπει να γίνει κατανοητό ότι τα αντιβιοτικά δεν βοηθούν. Στα παιδιά που θα διαγνωσθεί άσθμα θα πρέπει να χορηγηθούν τα κατάλληλα εισπνεόμενα φάρμακα.Ο βήχας που οφείλεται σε ίωση θα περάσει με απλά μέτρα όπως το καθάρισμα της μύτης και η καθαρή ατμόσφαιρα του σπιτιού.
Γαστρεντερίτιδα: Οφείλεται τις περισσότερες φορές σε ιούς. Στις περιπτώσεις που οφείλεται σε μικρόβιο η χορήγηση αντιβίωσης σπάνια είναι απαραίτητη. Οι μικροβιακές γαστρεντερίτιδες τις περισσότερες φορές αυτοιώνται χωρίς τη χορήγηση αντιβιοτικού.
Δημήτρης Δελής
O Δημήτρης Δελής είναι Παιδίατρος στο Νοσοκομείο Παίδων «Π. Και Α. Κυριακού»
