Η διαχείριση των απορριμμάτων στην περιφέρεια Στερεάς

του Τάσου Κεφαλά

Δεν είναι μόνο τα όσα διαδραματίστηκαν στην Κερατέα πριν από λίγους μήνες. Αλλά και μια σειρά διεργασίες και κινήσεις στην περιφέρεια Στερεάς συνηγορούν στην εκτίμηση ότι το ζήτημα της διαχείρισης των απορριμμάτων τίθεται με ξεχωριστή οξύτητα και στην περιφέρεια Στερεάς. Ας δούμε ορισμένες βασικές πτυχές του ζητήματος σε εθνικό επίπεδο και στο επίπεδο της περιφέρειας:

Α. Ο εθνικός και οι περιφερειακοί σχεδιασμοί διαχείρισης απορριμμάτων

Αναφορές στον εθνικό και περιφερειακό σχεδιασμό διαχείρισης απορριμμάτων γίνονται από το 1986 (ν. 1650). Ωστόσο, η συζήτηση μπαίνει σε μια κάπως πιο συγκροτημένη βάση μετά το 1996. Τα πρώτα βήματα του σχεδιασμού έγιναν σε νομαρχιακό επίπεδο. Ο ενδιάμεσος εθνικός σχεδιασμός του 1998 προωθούσε την κατασκευή 75 ΧΥΤΑ, για την εξυπηρέτηση του 75 % του πληθυσμού. Το 85% αυτών των ΧΥΤΑ είχαν δυναμικότητα μικρότερη από 50 τόνους την ημέρα. Το 1999 στη Στερεά λειτουργούσαν 2 ΧΥΤΑ (Φθιώτιδα, Βοιωτία), ενώ είχαν εγκριθεί περιβαλλοντικοί όροι για άλλους 7 ΧΥΤΑ (2 στη Φθιώτιδα, 2 στη Φωκίδα και 3 στην Εύβοια). Η ποσότητα των αστικών απορριμμάτων της Στερεάς το 1997, εκτιμούνταν σε, περίπου, 200.000 τόνους/έτος.
Ο εθνικός σχεδιασμός του 2000, που προέκυψε από τη σύνθεση των νομαρχιακών, προέβλεπε τη δημιουργία 124 ΧΥΤΑ (70 στην ηπειρωτική Ελλάδα, 11 στην Κρήτη και 43 στα υπόλοιπα νησιά. Από αυτούς, η συντριπτική πλειοψηφία είχε δυναμικότητα μικρότερη από 50 τόνους την ημέρα. Για τη Στερεά προβλέπονταν 11 ΧΥΤΑ, 4 ΚΔΑΥ, 16 ΣΜΑ και 2 μονάδες μηχανικής ανακύκλωσης και κομποστοποίησης.
H υλοποίηση των έργων που προέβλεπαν οι νομαρχιακοί σχεδιασμοί κρίθηκε στην πράξη ιδιαίτερα δαπανηρή και προωθήθηκε η διαμόρφωση σχεδίων σε περιφερειακό επίπεδο. Η ανάγκη διαμόρφωσης περιφερειακών σχεδιασμών θεσμοθετήθηκε με την ισχύουσα νομοθεσία (ΚΥΑ 50910/2727/2003), σύμφωνα με την οποία, οι ΠΕΣΔΑ (Περιφερειακοί Σχεδιασμοί Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων) θα έπρεπε να έχουν εγκριθεί μέχρι τις 22/12/2005. Με την 6972/22.12.2005 απόφαση του Γ.Γ. περιφέρειας Στερεάς εγκρίνεται ο ΠΕΣΔΑ Στερεάς. Η ποσότητα των αστικών απορριμμάτων της Στερεάς το 2005, ανέρχονταν σε, περίπου, 270.000 τόνους/έτος.
Κατά τη χρονική στιγμή της έγκρισης του ΠΕΣΔΑ Στερεάς:
• λειτουργούσαν 4 ΧΥΤΑ (Λαμίας, Δομοκού, Λιβαδειάς, Χαλκίδας), υπό κατασκευή ήταν ο ΧΥΤΑ Β. Εύβοιας (Ιστιαία) και είχαν εξασφαλίσει χρηματοδότηση 3 ΧΥΤΑ (Άμφισσας, Θήβας, επέκταση Λιβαδειάς)
• ένα (1) ΚΔΑΥ, στη Λαμία, έτοιμο να λειτουργήσει
• δεν υπήρχε καμία μονάδα μηχανικής διαλογής, θερμικής επεξεργασίας ή αξιοποίησης βιοαερίου
• οι τσιμεντοβιομηχανίες υποδέχονταν απόβλητα, αλλά όχι αστικά σύμμεικτα απορρίμματα
• υπήρχαν 307 ΧΑΔΑ (191 ενεργοί και 116 ανενεργοί)
Β. Οι βασικές προβλέψεις του υφιστάμενου ΠΕΣΔΑ Στερεάς
Η σχετική μελέτη που εκπονήθηκε (περίπου, 1.000 σελίδων), αναφερόταν “επί παντός επιστητού”. Απ’ όλα αυτά, στον υφιστάμενο ΠΕΣΔΑ έχουν αποτυπωθεί οι εξής βασικές επιλογές:
• ο καθορισμός των (υποχρεωτικών για κάθε περιφέρεια) στόχων της εκτροπής από την ταφή του βιοαποδομήσιμου κλάσματος των ΑΣΑ και της ανακύκλωσης.
• η διάθεση σε 11 ΧΥΤΑ, οι οποίοι αντιστοιχούν στις αντίστοιχες 11 διαχειριστικές ενότητες: 1η – Δ. Βοιωτία, 2η – Αν. Βοιωτία, 3η – Β. Εύβοια, 4η – Κ. Εύβοια, 5η – Ν. Εύβοια, 6η – Σκύρος, 7η – Ευρυτανίας, 8η – Δομοκού, 9η – Λαμίας, 10η – Λοκρίδας, 11η – Φωκίδας.
• η κατασκευή πέντε (5) κεντρικών (μία για κάθε νομό) εγκαταστάσεων επεξεργασίας και αξιοποίησης σύμμεικτων απορριμμάτων (όσων έχουν έχουν απομείνει μετά τα προγράμματα εκτροπής επιλεγμένων κλασμάτων), χωρίς να προσδιορίζονται τα σημεία της χωροθέτησής τους. Για τους νομούς Φθιώτιδας, Βοιωτίας, Εύβοιας θεωρούνται αποδεκτές όλες οι τεχνολογίες επεξεργασίας – αξιοποίησης, ενώ για τους νομούς Ευρυτανίας και Φωκίδας θεωρείται ότι πρέπει να εξαιρεθεί η μέθοδος της “αποτέφρωσης - καύσης”, λόγω μικρού πληθυσμού.
• η λειτουργία 5 – 8 ΣΜΑ (2-3 για τη Φθιώτιδα, 1 – 2 για την Εύβοια, 1 – 2 για τη Φωκίδα, 1 για την Ευρυτανία).
• η πρόβλεψη για τη δημιουργία “πράσινων σημείων” για την ανακύκλωση υλικών και τη συνεργασία με τα υφιστάμενα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης.
• η διαλογή στην πηγή του οργανικού (βιοαποδομήσιμου) κλάσματος και η κατασκευή μονάδων επεξεργασίας με σκοπό την παραγωγή κομπόστ.
• η λειτουργία φορέων διαχείρισης (ΦοΔΣΑ) κατ’ ελάχιστο στα όρια μιας διαχειριστικής ενότητας.
• η σταδιακή παύση λειτουργίας των ενεργών και η αποκατάσταση ενεργών και ανενεργών ΧΑΔΑ.
• ο καθορισμός στόχων για τις λοιπές (πλην των αστικών) κατηγορίες στερεών αποβλήτων. Σε αυτό το πλαίσιο προβλέπεται η κατασκευή, τουλάχιστον, ενός (1) ΧΥΤΑ αδρανών αποβλήτων, για τα απόβλητα από κατασκευές, εκσκαφές και κατεδαφίσεις. • η δυνατότητα αναθεώρησης του ΠΕΣΔΑ ανά πενταετία ή, κατ’ εξαίρεση, και νωρίτερα αν συντρέχουν ειδικοί λόγοι.
Γ. Που βρισκόμαστε σήμερα
Στο επίπεδο των γενικών ρυθμίσεων και των σχεδιασμών:
• Βρίσκεται στο στάδιο της διαβούλευσης σχέδιο νόμου του ΥΠΕΚΑ (http://www.opengov.gr/minenv/?p=1710), με τίτλο «νόμος - πλαίσιο για τα απόβλητα», στο οποίο γίνεται προσπάθεια συγκέντρωσης της σχετικής νομοθεσίας, ενώ εισάγεται στην εθνική νομοθεσία και η οδηγία 2008/98/ΕΚ του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και του συμβουλίου.
• Σε πολλές περιφέρειες της χώρας έχει ξεκινήσει η διαδικασία αναθεώρησης και επικαιροποίησης των υφιστάμενων περιφερειακών σχεδιασμών του 2005 και 2006 και σε κάποιες από αυτές έχει ολοκληρωθεί. Στην περιφέρεια Στερεάς δεν φαίνεται να έχει ενεργοποιηθεί τέτοια διαδικασία.
• Αντί γι αυτό, οι ΦοΔΣΑ της περιφέρειας Στερεάς, με πρωτοβουλία της ΔΕΠΟΔΑΘ (φορέας διαχείρισης της 2ης διαχειριστικής ενότητας, με έδρα τη Θήβα, και συντονιστής του πανελλαδικού δικτύου των ΦοΔΣΑ), προωθούν την πρόταση για την άμεση κατάρτιση μιας τεχνοοικονομικής μελέτης σκοπιμότητας, για το σύνολο των απαιτούμενων δράσεων και έργων στην περιφέρεια, στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης και ρεαλιστικής πρότασης, συμβατής με τον υπάρχοντα ΠΕΣΔΑ, για την οριστική επίλυση του προβλήματος της διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων. Το αίτημα αυτό υπήρξε η αιτία πολλών τριβών και συγκρούσεων, την προεκλογική περίοδο των τελευταίων αυτοδιοικητικών εκλογών, ανάμεσα στον πρόεδρο της ΔΕΠΟΔΑΘ - πρώην δήμαρχο Θήβας και την πρώην γραμματέα της περιφερειακής διοίκησης.
• Σε εκκρεμότητα παραμένει το θέμα της συγκρότησης των νέων ΦοΔΣΑ, όπως έχει προαναφερθεί, χωρίς ακόμη να έχει εκδοθεί το σχετικό ΠΔ και ενώ εκπνέει η προθεσμία που είχε τεθεί (μέχρι 30 Ιουνίου 2011). Οι υφιστάμενοι ΦοΔΣΑ (και της περιφέρειας Στερεάς) απορρίπτουν την πρόβλεψη του άρθρου 104 του ν. 3852/2010 (“Καλλικράτης”) για ένα ΦοΔΣΑ ανά περιφέρεια. Ζητούν τη λειτουργία τους σαν επιχειρήσεων ειδικού σκοπού, στα πρότυπα των ΔΕΥΑ, και αναστολή εφαρμογής του άρθρου 104 για την επόμενη, τουλάχιστον, δημοτική περίοδο (Ιούνιος 2014).
Στο επίπεδο της υφιστάμενης διαχείρισης στην περιφέρεια
• Δεν έχει κατασκευαστεί καμία από τις πέντε κεντρικές εγκαταστάσεις επεξεργασίας και αξιοποίησης σύμμεικτων απορριμμάτων. Εντελώς πρόσφατα, στις 1/6/2011, εγκρίθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι για την κατασκευή και λειτουργία ΧΥΤΑ/Υ και εγκατάστασης επεξεργασίας στερεών αποβλήτων της 9ης διαχειριστικής ενότητας (Λαμίας), στη θέση “Μαγδάρα” του δήμου Μακρακώμης, δυναμικότητας 89.000 τόνων/έτος (75.500 τόνοι ΑΣΑ και 13.500 τόνοι λάσπη από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων), για τα επόμενα 25 χρόνια. Αξίζει να σημειωθεί ότι και αυτή η μονάδα επεξεργασίας είναι στο πρότυπο, που επιλεκτικά ακολουθείται πανελλαδικά, με έμφαση στην παραγωγή δευτερογενούς καυσίμου (RDF) και την ενεργειακή αξιοποίηση, χωρίς να προσδιορίζεται και να τεκμηριώνεται ο χώρος και ο τρόπος της καύσης.
• Δεν λειτουργεί καμία μονάδα κομποστοποίησης (προδιαλεγμένων οργανικών ή μη).
• Το σύστημα της ανακύκλωσης είναι υποτυπώδες και λειτουργεί, απ’ όσα μας είναι γνωστά, με ένα ιδιωτικό ΚΔΑΥ στο Σχηματάρι Βοιωτίας (9.030 τόνοι, το 2010) και ένα ΚΔΑΥ της ΕΕΑΑ στη Λαμία (5.244 τόνοι, το 2010). Αξίζει να σημειωθεί ότι το ΚΔΑΥ Λαμίας έχει ετήσια δυναμικότητα 33.000 τόνων.
• Παρά την απουσία αναλυτικών στοιχείων, είναι προφανές ότι οι στόχοι που έχουν τεθεί για την ανακύκλωση και για την εκτροπή βιοαποδομήσιμων από την ταφή δεν εκπληρώνονται. Αντιθέτως, εξακολουθεί να παραμένει σαν κυρίαρχος τρόπος διαχείρισης η ταφή στους ΧΥΤΑ ή η εναπόθεση στους ΧΑΔΑ.
• Δεν είναι γνωστά στοιχεία, σε σχέση με την ύπαρξη και λειτουργία ΣΜΑ
• Σε σχέση με τους ΧΥΤΑ, η κατάσταση που επικρατεί στις 11 διαχειριστικές ενότητες (ΔΕ) της περιφέρειας είναι η εξής:
 4 ΔΕ (Δ. Βοιωτία, Αν. Βοιωτία, Β. Εύβοια και Σκύρος) διαθέτουν νέους ΧΥΤΑ
 3 ΔΕ (Λαμίας, Κ. Εύβοιας και Δομοκού) διαθέτουν παλαιούς ΧΥΤΑ, εκ των οποίων οι δύο πρώτοι κορεσμένοι
 4 ΔΕ (Ευρυτανία, Φωκίδα, Λοκρίδα και Ν. Εύβοια) δεν διαθέτουν ΧΥΤΑ
 Από τις 6 ΔΕ, χωρίς ή με κορεσμένους ΧΥΤΑ, έχει υπάρξει πρόβλεψη χωροθέτησης για τις 2 από αυτές: Λαμία (προαναφέρθηκε η έγκριση περιβαλλοντικών όρων) και Ευρυτανία
Δ. Χρειάζεται να ανοίξει μια μεγάλη συζήτηση στην περιφέρεια
Με βάση τα στοιχεία που παρατέθηκαν, προκύπτουν δύο βασικά συμπεράσματα:
• Η υφιστάμενη διαχείριση των αστικών στερεών απορριμμάτων στην περιφέρεια Στερεάς, απέχει έτη φωτός από μια βιώσιμη και ορθολογική διαχείριση, στη βάση και των τελευταίων ιεραρχήσεων και τη διεθνή πρακτική
• Υπάρχει σοβαρός κίνδυνος η διαχείριση να υιοθετήσει πρακτικές και μεθόδους, όπως: μεγάλες κεντρικές εγκαταστάσεις υψηλού κόστους, έμφαση στην ενεργειακή αξιοποίηση, πρακτικές πλήρους ιδιωτικοποίησης, εκτόξευση του κόστους διαχείρισης, υποβάθμιση της κοινωνικής συμμετοχής και ελέγχου κλπ.. Σε αντίθεση με τη λογική της αποκεντρωμένης διαχείρισης, χαμηλού κόστους, με έμφαση στην ανάκτηση και στην κοινωνική συμμετοχή
Αν όντως έτσι έχουν τα πράγματα, χρειάζεται να ανοίξει μια, όσο το δυνατόν, πιο πλατιά συζήτηση, στο πλαίσιο της οποίας θα αναζητηθούν και νέα στοιχεία και, βεβαίως, μια βιώσιμη εναλλακτική λύση. Το “Αυτοδιοικητικό κίνημα περιφέρειας Στερεάς” μπορεί και πρέπει να ενθαρρύνει μια τέτοια διαδικασία, από την οποία θα αντλήσει εκείνα τα στοιχεία, που θα του επιτρέψουν να διαμορφώσει και τη δική του ολοκληρωμένη πρόταση.

Τάσος Κεφαλάς